سيگار، متهم رديف اول

دکتر محمدرضا مسجدي/فوق تخصص ريه و استاد دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي/ دكتر سيدمهران مرعشيان/دكتراي مديريت سلامت و عضو پژوهشكده سل و بيماري‌هاي ريوي
بيماري‌هاي غيرواگير دسته‌اي از بيماري‌ها هستند که پس از مدت‌هاي مديد به دليل رشد روزافزون‌شان در سرتاسر جهان مورد توجه تصميم‌گيرندگان بهداشتي قرار گرفتند. اين گروه شامل 4 دسته بيماري‌هاي قلبي-عروقي، ديابت، سرطان‌ها و بيماري‌هاي مزمن تنفسي هستند.
بيماري مزمن انسدادي ريه (بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه)، از مهم‌ترين و خطرناک‌ترين ناخوشي‌ها در دسته بيماري‌هاي تنفسي مزمن است. همه ساله يك روز از ماه نوامبر مصادف با ماه آبان، از سوي سازمان جهاني بهداشت به‌عنوان روز جهاني بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه نامگذاري مي‌شود؛ بيماري‌هاي مهلكي كه در اكثر موارد قابل پيشگيري هستند و عمدتا به 2 شكل برونشيت مزمن و آمفيزم ظاهر مي‌شوند.
تعداد مبتلايان به اين بيماري‌ها حدود 210 ميليون نفر در جهان است و بيش از 3 ميليون نفر تنها در سال 2005 ميلادي به دليل آن فوت كردند كه معادل 5 درصد كل موارد مرگ در جهان بود. حدود 90 درصد مرگ‌و‌مير ناشي از بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه، در كشورهاي با درآمد متوسط يا پايين مانند ايران و همسايگان آن اتفاق مي‌افتد. از كل مبتلايان به اين بيماري 80 ميليون نفر حالت‌هاي متوسط تا شديد آن را تحمل مي‌كنند كه اغلب ساكن همان جوامع با درآمد متوسط و پايين هستند. مهم‌ترين عامل خطر بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه را مي‌توان مصرف تنباكو و به‌طور كلي دخانيات دانست به‌گونه‌اي كه حتي الگوي درگيري بين زنان و مردان را نيز تغيير داده است. در گذشته، مردان بيشترين سهم ابتلا و مرگ‌و‌مير از بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه را داشتند در حالي كه با افزايش مصرف سيگار در خانم‌ها در دهه‌هاي اخير، بيماري مذكور در زنان و مردان از يك ميزان شيوع برخوردار شد. البته آلودگي هوا و استفاده از سوخت‌هاي فسيلي جهت گرمايش و نيز پخت‌و‌پز هم به‌عنوان ريسک فاکتورهاي جدي به‌ويژه در کشورهاي در حال توسعه مطرح هستند. بيماري مزمن انسدادي ريه در سال 2002 ميلادي پنجمين دليل مرگ بود و در حال تبديل به سومين علت مرگ‌و‌مير در جهان در سال 2030 ميلادي است (شکل1). سازمان جهاني بهداشت پيش‌بيني‌ مي‌كند كه در 10 سال آينده، ميزان مرگ‌و‌مير در اثر بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه 30 درصد افزايش خواهد داشت، اين در صورتي است كه هيچ‌گونه مداخله‌اي در پيشگيري و كنترل آن صورت نگيرد.

بيماري‌ مزمن انسدادي ريه در ايران
 

به ازاي هر 100 هزار نفر ايراني 350 سال از زندگي به دليل بيماري‌هاي‌ مزمن انسدادي ريه به هدر مي‌‌رود. هر بار عود و وخامت بيماري سبب صرف هزينه‌اي معادل 6 ميليون ريال مي‌شود. هزينه دارو‌هاي مورد استفاده در بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه به تنهايي براي هر فرد تا 18 ميليون ريال در سال قابل‌تخمين است. اين در حالي است كه طي اين يك سال بيمار دچار حمله بيماري و وخامت اوضاع نشده و نياز به بستري در بخش‌هاي بيمارستان يا بخش مراقبت‌هاي ويژه (ICU) نداشته باشد. براساس مطالعه‌اي که توسط پژوهشکده سل و بيماري‌هاي ريوي (بيمارستان دکتر مسيح دانشوري) انجام شد، فقط در سال 1388، 439 مورد بستري بيماران بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه در اين مرکز رخ داد که هزينه‌اي بيش از 8/1 ميليارد ريال را به‌طور مستقيم بر بودجه درماني تحميل کرد که جدا از بار غيرمستقيم اين بيماري بر فرد و جامعه است. بيماري مزمن انسدادي ريه بيماري غيرقابل علاج و پيشرونده است و با انسداد دايمي در جريان خروجي هوا از ريه‌ها مشخص مي‌شود. شايع‌ترين علايم مبتلايان به اين بيماري، نياز هميشگي به هوا يا به عبارتي ديگر عطش هوا، ترشحات غيرمعمول در راه‌هاي هوايي شامل مخلوطي از خلط و بزاق و نيز سرفه مزمن (بيش از 2، 3 هفته) هستند. با پيشرفت بيماري، فعاليت‌هايي همچون بالا رفتن از پله و حمل وسايل دشوار مي‌شود و بيمار توانايي فعاليت‌هاي روزانه خود را نيز از دست مي‌دهد.

تشخيص و درمان
 

بيماري مزمن انسدادي ريه، با آزمون ساده‌اي به نام اسپيرومتري كه در واقع تست عملكرد ريوي است قابل تشخيص خواهد بود. اين روش تشخيصي نشان‌دهنده حجم‌هاي خاص ريوي است و ضمن اينكه مشخص مي‌کند كه چه ميزان هوا توسط فرد وارد ريه مي‌شود يا از آن خارج مي‌شود، سرعت ورود و خروج هوا را نيز مي‌سنجد تا ميزان انسداد راه‌هاي هوايي نمايان شود. از آنجا كه سير پيشرونده بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه نسبتا كند است، تشخيص آن معمولا در سن 40 سال و بالاتر رخ مي‌دهد.

افراد در معرض خطر بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه
 

بيماري مزمن انسدادي ريه قابل پيشگيري است و همان‌گونه که قبلا ذکر شد، اولين علت آن مصرف تنباكو (دخانيات) شامل مصرف مستقيم دخانيات و نيز تنفس در هواي آلوده به دود سيگار و ساير مواد دخاني است. ساير عوامل خطر عبارتند از:
- آلودگي هواي در مكان‌هاي دربسته كه اغلب به دليل استفاده از سوخت جامد و فسيلي در گرمايش و تهيه غذا در خانه است.
- آلودگي هواي محيط به‌طور عام
- مواجهه شغلي با گازها و بخارات و مواد شيميايي
- سابقه عفونت‌هاي تكرارشونده در دستگاه تنفس تحتاني به ويژه در كودكي

عواقب بيماري
 

به مرور كه بيماري مزمن انسدادي ريه رو به پيشرفت مي‌گذارد و به‌ويژه در برهه‌اي كه بيمار دچار حالت‌هاي متوسط و شديدتر آن مي‌شود، عوارض سيستميك بيماري آشكار مي‌شود. ضعف عضلاني در اندام‌ها، كاهش وزن، پوكي استخوان، بيماري قلبي-عروقي، التهابات منتشر در بدن و نيز اضطراب و افسردگي از شايع‌ترين عواقب بيماري هستند. در افرادي كه همچنان به‌رغم ابتلا به بيماري‌ مزمن انسدادي ريه به سيگار كشيدن ادامه مي‌دهند پس از 10 سال، عملكرد ريوي به ميزان 86 درصد افت خواهد داشت. اين درحالي است كه ترك سيگار پس از تشخيص بيماري قادر به حفظ 74 درصد عملكرد ريه‌ها پس از 10 سال است و بيمار در اين فاصله زماني تنها 26 درصد عملكرد ريه را از دست مي‌دهد. با اينكه دامنه عوامل خطر بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه گسترده‌تر از مصرف سيگار است، مشاهده مي‌شود كه حذف سيگار از زندگي تا چه حد قابل‌ملاحظه‌اي قادر به كنترل بيماري است. با وجود اين بهتر است كه با عدم مصرف سيگار خود و خانواده‌مان را در برابر اين بيماري مهلك بيمه کنيم و همواره به ياد داشته باشيم ما تنها قرباني مصرف سيگار نيستيم و چه بسا خانواده، فرزندان‌مان و نيز همكاران‌مان به دليل اشتباه ما درگير بيماري مزمن انسدادي ريه که علاج‌ناپذير است، شوند.
منبع:www.salamat.com
/ن